ESNAF-TACİR AYRIMI
ESNAF -TACİR AYIRIMI
“Ticari işletme, esnaf işletmesi için öngörülen sınırı aşan düzeyde gelir sağlamayı hedef tutan faaliyetlerin devamlı ve bağımsız şekilde yürütüldüğü işletmedir.” Şeklinde tanımlanmaktadır 6102 Sayılı 13.01.2011 Kabul, 01.07.2012 yürürlük tarihli Türk Ticaret Kanunu’ nun 11/1 madde/fıkrasında. Ticari işletme ile esnaf işletmesi arasındaki sınırın da -artık- Cumhurbaşkanı kararıyla belirleneceği belirtiliyor sonraki fıkrada. Bu ayrımın pratik faydası nedir ya da belirlemede alınan ölçüt nedir, hangi ihtiyacı karşılamaktadır?
Gerçi aynı maddenin 3.fıkrasında ticari işletmenin devrinin ne şekilde yapılacağı da belirtilmiş, esnaf işletmesine göre daha işlemli bir süreç olduğu belli[1]. Bir ticari işletmeyi, kısmen de olsa, kendi adına işleten kişiye tacir denir[2].İster gezici olsun ister bir dükkânda veya bir sokağın belirli yerlerinde sabit bulunsun, ekonomik faaliyeti sermayesinden fazla bedenî çalışmasına dayanan ve geliri Cumhurbaşkanı kararı ile her yıl belirlenen sınırı aşmayan ve sanat veya ticaretle uğraşan kişiye ise esnaf denmektedir[3].
Küçük ve kısıtlılara ait ticari işletmeyi bunların adına işleten yasal temsilci, tacir sayılmamakta, tacir sıfatı, temsil edilene ait olmaktadır. Ancak, yasal temsilci ceza hükümlerinin uygulanması yönünden tacir gibi sorumlu olmaktadır[4] Kişisel durumları ya da yaptığı işlerin niteliği nedeniyle yahut meslek ve görevleri dolayısıyla, kanundan veya bir yargı kararından doğan bir yasağa aykırı bir şekilde ya da başka bir kişinin veya resmî bir makamın iznine gerek olmasına rağmen izin veya onay almadan bir ticari işletmeyi işleten kişi de tacir sayılmaktadır[5]
Esnaftan farklı olarak tacir, her türlü borcu için iflasa tabidir; ayrıca kanuna uygun bir ticaret unvanı seçmek, ticari işletmesini ticaret siciline tescil ettirmek ve bu TTK hükümleri uyarınca gerekli ticari defterleri tutmakla da yükümlüdür.Ayrıca, her tacirin, ticaretine ait bütün faaliyetlerinde basiretli bir iş adamı gibi hareket etmesi de gerekir[6]. Ve bir tacirin borçlarının ticari olması asıldır[7]
Peki bir kişi hem Esnaf Odasına hem de Ticaret Odasına kaydolabilir mi? Mevzuata bunun mümkün olmadığı hatta böyle iki ayrı yere kayıt varsa birinin silinmesi gerektiği belirtiliyor[8]. Esnaf ve Sanatkarlar Birliği’ ne üye olup da tacir olma hakkı kazananlar Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği ne kaydolmak zorunda mıdır? Her yıl cumhurbaşkanınca belirlenen haddin altı katını aşmıyorsa esnafın ticaret odalarına kayıt için zorlanmaması ancak aşıyorsa “esnaf ve sanatkâr sicili marifetiyle ticaret siciline aktarımı”mın yapılması gereği ifade edilmektedir[9].
Mutabakat komitelerinde yalnızca geçmiş yıla ait alış-satış tutarlarına veya gayri safi hasılata bakılmaktadır. Yani 2020 yılı için esas alınacak dönem 2019 olacaktır.
“213 sayılı Vergi Usul Kanununun 177 nci maddesinin birinci fıkrasında yıllık olarak güncellenen limitler esas alınarak karara konu kişinin aşağıdaki 1, 2 ve 3 numaraları bentlerden hangisi kapsamında faaliyet gösterdiği belirlenir: 1. Satın aldıkları malları olduğu gibi veya işledikten sonra satan ve yıllık alımlarının tutarı 280.000 TL’yi veya satışlarının tutarı 390.000 TL’yi aşanlar; 2. Birinci bentte yazılı olanların dışındaki işlerle uğraşıp da bir yıl içinde elde ettikleri gayri safi iş hasılatı 140.000 TL’yi aşanlar; 3. 1 ve 2 numaralı bentlerde yazılı, işlerin birlikte yapılması halinde 2 numaralı bentte yazılı iş hasılatının beş katı ile yıllık satış tutarının toplamı 280.000 TL’yi aşanlar;
2007/12362 sayılı Esnaf ve Sanatkar ile Tacir ve Sanayicinin Ayrımına İlişkin Bakanlar Kurulu Kararının "Esnaf ve sanatkâr ile tacir ve sanayicinin ayrımı" başlıklı 1 inci maddesinin (a) bendine göre yukarıda verilen (1) ve (3) numaralı bentlerdeki nakdi limitlerin yarısı, (2) numaralı bentte yazılı nakdi limitin tamamı belirlenir: 1 numaralı bentte yazılı işleri yapanlardan yıllık alımlarının tutarı 140.000 TL'yi veya satışlarının tutarı 195.000 TL'yi, 2 numaralı bentte yazılı işleri yapanlardan bir yıl içinde elde ettikleri gayri safi iş hasılatı 140.000 TL'yi, 1 ve 2 numaralı bentlerde yazılı işlerin birlikte yapılması halinde 2 numaralı bentte yazılı iş hasılatının beş katı ile yıllık satış tutarının toplamı 140.000 TL'yi, aşmayanların esnaf ve sanatkar sayılması gerekir.”[10]
Esnaf- tacir ayrımının bu kadar teferruata tabi tutulmasının tacirin sorumluluklarının daha ağır olması bakımından bir önemi vardır elbet, ancak, kolay anlaşılır ve uygulaması kolay bir ölçü belirlenmesinin daha yararlı olacağı kanaatindeyim.
Av.İhsan BERKHAN
[1] 6102 s.TTK.m.11/3- Ticari işletme, içerdiği malvarlığı unsurlarının devri için zorunlu tasarruf işlemlerinin ayrı ayrı yapılmasına gerek olmaksızın bir bütün hâlinde devredilebilir ve diğer hukuki işlemlere konu olabilir. Aksi öngörülmemişse, devir sözleşmesinin duran malvarlığını, işletme değerini, kiracılık hakkını, ticaret unvanı ile diğer fikrî mülkiyet haklarını ve sürekli olarak işletmeye özgülenen malvarlığı unsurlarını içerdiği kabul olunur. Bu devir sözleşmesiyle ticari işletmeyi bir bütün hâlinde konu alan diğer sözleşmeler yazılı olarak yapılır, ticaret siciline tescil ve ilan edilir.
[2] 6102s.TTK.m.12/2,3 - Bir ticari işletmeyi kurup açtığını, sirküler, gazete, radyo, televizyon ve diğer ilan araçlarıyla halka bildirmiş veya işletmesini ticaret siciline tescil ettirerek durumu ilan etmiş olan kimse, fiilen işletmeye başlamamış olsa bile tacir sayılır (2).Bir ticari işletme açmış gibi, ister kendi adına, ister adi bir şirket veya her ne suretle olursa olsun hukuken var sayılmayan diğer bir şirket adına ortak sıfatıyla işlemlerde bulunan kimse, iyiniyetli üçüncü kişilere karşı tacir gibi sorumlu olur(3).
[3] 6102 s.TTK.m.15, Ancak, tacirlere özgü 20 ve 53 üncü maddeler ile Türk Medenî Kanununun 950 nci maddesinin ikinci fıkrası hükmü bunlara da uygulanır(Son cümle).
[4] 6102 s.TTK.m.13, m.16/1,2- Ticaret şirketleriyle, amacına varmak için ticari bir işletme işleten vakıflar, dernekler ve kendi kuruluş kanunları gereğince özel hukuk hükümlerine göre yönetilmek veya ticari şekilde işletilmek üzere Devlet, il özel idaresi, belediye ve köy ile diğer kamu tüzel kişileri tarafından kurulan kurum ve kuruluşlar da tacir sayılırlar(1). Devlet, il özel idaresi, belediye ve köy ile diğer kamu tüzel kişileri ile kamu yararına çalışan dernekler ve gelirinin yarısından fazlasını kamu görevi niteliğindeki işlere harcayan vakıflar, bir ticari işletmeyi, ister doğrudan doğruya ister kamu hukuku hükümlerine göre yönetilen ve işletilen bir tüzel kişi eliyle işletsinler, kendileri tacir sayılmazlar(2), m.17 - Tacire ilişkin hükümler donatma iştirakine de aynen uygulanır.
6 6102 s.TTK.m18/3,4- Tacirler arasında, diğer tarafı temerrüde düşürmeye, sözleşmeyi feshe, sözleşmeden dönmeye ilişkin ihbarlar veya ihtarlar noter aracılığıyla, taahhütlü mektupla, telgrafla veya güvenli elektronik imza kullanılarak kayıtlı elektronik posta sistemi ile yapılır(3). Tacir sıfatına bağlı olan diğer hükümler saklıdır(4).
[7] 6102 s.TTK.m 19- …Ancak, gerçek kişi olan bir tacir, işlemi yaptığı anda bunun ticari işletmesiyle ilgili olmadığını diğer tarafa açıkça bildirdiği veya işin ticari sayılmasına durum elverişli olmadığı takdirde borç adi sayılır(1). Taraflardan yalnız biri için ticari iş niteliğinde olan sözleşmeler, Kanunda aksine hüküm bulunmadıkça, diğeri için de ticari iş sayılır(2).
[8] “5362 sayılı Kanuna göre esnaf ve sanatkârlar odasına kayıtlı olanlar, Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği bünyesindeki ticaret ve sanayi odasına, ticaret odasına, sanayi odasına, deniz ticaret odasına; bu odalara kayıtlı bulunanlar ise esnaf ve sanatkârlar odasına kaydedilemezler. Sermaye şirketlerinin ortakları, başkaca esnaf ve sanatkârlık faaliyeti olmadıkça, sadece şirket ortaklığı sebebiyle hiçbir şekilde esnaf ve sanatkârlar odalarına üye kaydedilemezler. Hem esnaf hem ticaret odasına kayıtlı olmak mevzuata uygun değildir. Bu kayıtlardan birini sildirmek için Ticaret İl Müdürlüğüne başvuruda bulunulması, mutabakat komitesi toplanmasının talep edilmesi ve kişinin esnaf mı tacir mi olduğunun belirlenerek ilgili oda kaydının silinmesi gerekir.” https://www.ticaret.gov.tr/esnaf-sanatkarlar/sikca-sorulan-sorular/esnaf-tacir-ayrimi-mutabakat-komiteleri E.T.25.05.2020